Czym jest choroba Osgooda-Schlattera?

Choroba Osgooda-Schlattera to schorzenie dotykające głównie młodzież w okresie intensywnego wzrostu. Charakteryzuje się bólem, obrzękiem i uwypukleniem guzowatości kości piszczelowej – wypukłości znajdującej się poniżej kolana, do której przyczepia się ścięgno rzepki.

Mimo że nazwa może sugerować powiązanie z dermatologią, jest to w rzeczywistości problem ortopedyczny, związany z przeciążeniem ścięgna rzepki w miejscu jego przyczepu do kości piszczelowej. Schorzenie to zostało opisane niezależnie przez dwóch lekarzy – Roberta Bayley’a Osgooda i Carla Schlattera na początku XX wieku.

Choroba Osgooda-Schlattera to zapalenie guzowatości piszczeli spowodowane powtarzającymi się napięciami mięśnia czworogłowego uda, przekazywanymi przez ścięgno rzepki do miejsca jego przyczepu na kości piszczelowej.

Dolegliwość ta występuje najczęściej u aktywnych fizycznie nastolatków w wieku 10-15 lat, przy czym chłopcy chorują około 3 razy częściej niż dziewczęta. Szczyt zachorowań przypada na okres skoku wzrostowego – u dziewcząt zwykle między 8. a 13. rokiem życia, a u chłopców między 10. a 15. rokiem życia.

Przyczyny i mechanizm powstawania

Główną przyczyną choroby Osgooda-Schlattera jest powtarzający się mikrouraz w miejscu przyczepu ścięgna rzepki do guzowatości kości piszczelowej. Do rozwoju schorzenia przyczyniają się następujące czynniki:

Intensywna aktywność sportowa – choroba dotyka najczęściej młodych sportowców uprawiających dyscypliny wymagające intensywnego biegania, skakania i nagłych zmian kierunku, takie jak piłka nożna, koszykówka, siatkówka czy lekkoatletyka.

Okres intensywnego wzrostu – w czasie gwałtownego wzrostu kości, chrząstka wzrostowa (apofiza) w obrębie guzowatości piszczeli jest szczególnie podatna na urazy. Mięśnie i ścięgna często nie nadążają za szybkim wzrostem kości, co powoduje zwiększone napięcie w miejscach ich przyczepu.

Przeciążenie mechaniczne – podczas intensywnego wysiłku, powtarzające się napięcia mięśnia czworogłowego uda przekazywane są przez ścięgno rzepki do guzowatości piszczeli, co może prowadzić do mikrourazów i stanu zapalnego.

Predyspozycje anatomiczne – czynniki takie jak płaskostopie, zaburzenia osi kończyn dolnych czy osłabienie mięśni stabilizujących staw kolanowy mogą zwiększać ryzyko wystąpienia schorzenia.

Mechanizm choroby polega na tym, że powtarzające się napięcia ścięgna rzepki powodują mikrourazy w obrębie chrząstki wzrostowej guzowatości piszczeli. Organizm reaguje na te urazy procesem naprawczym, który może prowadzić do stanu zapalnego, a w konsekwencji do powiększenia guzowatości piszczeli i nasilenia dolegliwości bólowych.

Objawy i rozpoznanie

Choroba Osgooda-Schlattera objawia się charakterystycznymi dolegliwościami, które pozwalają na jej rozpoznanie. Główne objawy to:

• Ból i tkliwość zlokalizowane w okolicy guzowatości kości piszczelowej, nasilające się podczas aktywności fizycznej
• Uwypuklenie i powiększenie guzowatości piszczeli, wyczuwalne pod skórą
• Nasilenie bólu podczas biegania, skakania, wchodzenia po schodach i klękania
• Zmniejszenie dolegliwości w spoczynku
• Możliwy obrzęk tkanek miękkich wokół guzowatości piszczeli
• Ograniczenie pełnego wyprostu kolana w zaawansowanych przypadkach

Dolegliwości mogą dotyczyć jednego lub obu kolan, choć często są bardziej nasilone w nodze dominującej. Charakterystyczne jest to, że ból nasila się podczas aktywności fizycznej i ustępuje podczas odpoczynku.

Rozpoznanie choroby Osgooda-Schlattera opiera się głównie na badaniu fizykalnym i wywiadzie. Lekarz ocenia bolesność, obrzęk i powiększenie guzowatości piszczeli, a także przeprowadza testy funkcjonalne, takie jak próba przeciwoporu przy prostowaniu kolana.

W niektórych przypadkach, dla wykluczenia innych przyczyn dolegliwości, mogą być wykonane badania obrazowe:

• Zdjęcie rentgenowskie – może uwidocznić powiększenie i fragmentację guzowatości piszczeli
• Ultrasonografia – pozwala ocenić stan ścięgna rzepki i okolicznych tkanek miękkich
• Rezonans magnetyczny – rzadko stosowany, pomocny przy nietypowym przebiegu choroby

Leczenie i postępowanie

Leczenie choroby Osgooda-Schlattera jest głównie zachowawcze i koncentruje się na łagodzeniu objawów oraz zapobieganiu dalszym urazom. Podstawowe metody terapii obejmują:

Modyfikację aktywności fizycznej – ograniczenie lub czasowe zaprzestanie uprawiania sportów nasilających dolegliwości. Całkowite unieruchomienie zwykle nie jest konieczne, zaleca się raczej dostosowanie intensywności treningów do poziomu bólu.

Fizykoterapię – stosowanie zimnych okładów po wysiłku fizycznym (krioterapia), które zmniejszają stan zapalny i łagodzą ból. W niektórych przypadkach stosuje się również ultradźwięki, laseroterapię czy elektroterapię.

Farmakoterapię – w przypadku nasilonych dolegliwości można stosować leki przeciwbólowe i przeciwzapalne (niesteroidowe leki przeciwzapalne), najlepiej po konsultacji z lekarzem.

Kinezyterapię – program ćwiczeń obejmujący:

• Ćwiczenia rozciągające mięsień czworogłowy uda
• Ćwiczenia rozciągające mięśnie tylnej strony uda (grupa kulszowo-goleniowa)
• Ćwiczenia wzmacniające mięśnie stabilizujące staw kolanowy
• Ćwiczenia poprawiające równowagę i propriocepcję

Zaopatrzenie ortopedyczne – w niektórych przypadkach stosuje się opaski lub ortezy odciążające przyczep ścięgna rzepki, specjalne wkładki do butów korygujące ustawienie stopy czy taśmy kinezjologiczne.

Ważne: Podczas leczenia choroby Osgooda-Schlattera należy unikać długotrwałego klękania, intensywnych ćwiczeń siłowych angażujących staw kolanowy oraz aktywności powodujących nasilenie bólu.

W większości przypadków choroba Osgooda-Schlattera ustępuje samoistnie wraz z zakończeniem okresu wzrostu, gdy chrząstka wzrostowa ulega zamknięciu. Może to jednak trwać od kilku miesięcy do 2-3 lat. U niektórych osób może pozostać trwałe uwypuklenie guzowatości piszczeli, które zazwyczaj nie powoduje dolegliwości.

Bardzo rzadko, w przypadkach opornych na leczenie zachowawcze, zwłaszcza u dorosłych z przetrwałymi objawami, rozważa się interwencję chirurgiczną. Może ona polegać na usunięciu fragmentów kostnych lub odbarczeniu ścięgna rzepki.

Zapobieganie i rokowanie

Całkowite zapobieganie chorobie Osgooda-Schlattera może być trudne, zwłaszcza u aktywnych sportowo nastolatków w okresie intensywnego wzrostu. Istnieją jednak działania, które mogą zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia:

• Odpowiednia rozgrzewka przed aktywnością fizyczną, ze szczególnym uwzględnieniem ćwiczeń rozciągających mięśnie ud
• Stopniowe zwiększanie intensywności treningów, unikanie nagłego wzrostu obciążeń
• Regularne wykonywanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie stabilizujące staw kolanowy
• Stosowanie odpowiedniego obuwia sportowego z amortyzacją
• W przypadku pierwszych objawów bólowych – czasowe zmniejszenie intensywności treningów
• Dbałość o prawidłową technikę wykonywania ćwiczeń
• W przypadku wad postawy czy zaburzeń osi kończyn dolnych – stosowanie odpowiednich wkładek ortopedycznych

Rokowanie w chorobie Osgooda-Schlattera jest zwykle dobre. U większości pacjentów dolegliwości ustępują samoistnie wraz z zakończeniem okresu wzrostu, choć mogą utrzymywać się przez kilka miesięcy lub nawet lat. U około 60% pacjentów pozostaje bezobjawowe uwypuklenie guzowatości piszczeli.

Bardzo rzadko, u około 10% pacjentów, mogą utrzymywać się przewlekłe dolegliwości bólowe, które mogą wymagać dalszego leczenia. Wczesne rozpoznanie i właściwe postępowanie znacząco zmniejszają ryzyko długotrwałych powikłań.

Warto pamiętać, że choroba Osgooda-Schlattera, mimo uciążliwych objawów, nie prowadzi do trwałego uszkodzenia stawu kolanowego i nie zwiększa ryzyka rozwoju choroby zwyrodnieniowej w przyszłości.