Martwica kości to poważny stan chorobowy, który wymaga szybkiej diagnozy i odpowiedniego leczenia. Choroba ta, zwana medycznie osteonekrozą, polega na obumieraniu tkanki kostnej z powodu niedostatecznego dopływu krwi. Może ona dotyczyć różnych części szkieletu, choć najczęściej atakuje stawy nośne, takie jak biodro czy kolano. W tym artykule przybliżymy przyczyny, objawy, metody diagnostyczne oraz dostępne opcje leczenia martwicy kości, które pomogą zrozumieć ten problem i skutecznie go kontrolować.

Czym jest martwica kości i jak powstaje?

Martwica kości (osteonekroza) to stan, w którym komórki kostne obumierają z powodu niewystarczającego dopływu krwi. Kość, podobnie jak inne tkanki organizmu, potrzebuje stałego dopływu krwi dostarczającej tlen i składniki odżywcze. Gdy ten proces zostaje zakłócony, dochodzi do stopniowego obumierania tkanki kostnej, co prowadzi do osłabienia struktury kości i potencjalnych złamań.

Martwica kości może występować w dwóch głównych postaciach:

Jałowa – powstająca bez udziału infekcji, najczęściej wskutek zaburzeń ukrwienia

Septyczna – spowodowana zakażeniem kości (zapalenie kości i szpiku)

Główne przyczyny martwicy kości to:

• Urazy (złamania, zwichnięcia) powodujące uszkodzenie naczyń krwionośnych
• Długotrwałe stosowanie kortykosteroidów, które zmieniają metabolizm tłuszczów
• Nadużywanie alkoholu, prowadzące do odkładania się tłuszczu w naczyniach krwionośnych
• Choroby autoimmunologiczne zwiększające ryzyko zakrzepów (np. toczeń, choroba Leśniowskiego-Crohna)
• Radioterapia, która może uszkadzać naczynia krwionośne
• Choroba dekompresyjna (u nurków), powodująca powstawanie pęcherzyków gazu w naczyniach
• Zaburzenia metaboliczne (np. hiperlipidemia)
• Powikłania po niektórych zabiegach stomatologicznych (w przypadku martwicy kości szczęki)

Objawy martwicy kości – jak je rozpoznać?

Początkowe stadium martwicy kości często przebiega bezobjawowo, co znacznie utrudnia wczesne rozpoznanie. Z czasem pojawiają się charakterystyczne dolegliwości, które różnią się w zależności od lokalizacji zmian chorobowych.

Wczesne objawy martwicy kości

Na początku pacjenci mogą odczuwać:

• Łagodny, tępy ból w obrębie zajętej kości, szczególnie podczas obciążania
• Dyskomfort, który pojawia się i ustępuje, często związany z aktywnością fizyczną
• Niewielkie ograniczenie ruchomości stawu, zwłaszcza rano

Zaawansowane objawy martwicy kości

Wraz z postępem choroby dolegliwości wyraźnie się nasilają:

• Silny, stały ból, również w spoczynku i w nocy, często nieustępujący po standardowych lekach przeciwbólowych
• Znaczne ograniczenie ruchomości stawu, prowadzące do utykania lub niemożności wykonywania codziennych czynności
• Trudności w obciążaniu kończyny, wymagające używania pomocy ortopedycznych
• Sztywność stawu, szczególnie po okresie bezruchu
• Obrzęk i zaczerwienienie okolicy dotkniętej martwicą

W przypadku martwicy głowy kości udowej (najczęstsza lokalizacja) pacjenci odczuwają ból biodra, pachwiny, a czasem ból promieniujący do kolana, który nasila się podczas chodzenia. Martwica kolana objawia się bólem, obrzękiem i ograniczeniem ruchomości tego stawu, co utrudnia wchodzenie po schodach czy wstawanie z pozycji siedzącej. Z kolei martwica kości szczęki może manifestować się odsłonięciem kości w jamie ustnej, uporczywym bólem, obrzękiem, nawracającymi infekcjami i trudnościami w żuciu pokarmów.

Diagnostyka martwicy kości

Wczesne rozpoznanie martwicy kości jest kluczowe dla skutecznego leczenia i zapobiegania trwałym uszkodzeniom. Diagnostykę rozpoczyna dokładny wywiad lekarski i badanie fizykalne, ale rozstrzygające znaczenie mają specjalistyczne badania obrazowe:

• RTG – w początkowych stadiach może nie wykazywać zmian; w późniejszych etapach widoczne są charakterystyczne zmiany struktury kości i zagęszczenia podchrzęstne
• Rezonans magnetyczny (MRI) – najbardziej czuła metoda, pozwalająca wykryć martwicę kości już na wczesnym etapie, nawet gdy RTG nie wykazuje jeszcze zmian
• Tomografia komputerowa (CT) – pomocna w ocenie zaawansowania zmian i planowaniu ewentualnego leczenia operacyjnego
• Scyntygrafia kości – badanie wykorzystujące znaczniki radioaktywne do oceny ukrwienia kości i aktywności metabolicznej tkanki kostnej
• Biopsja kości – rzadko stosowana, ale może być konieczna w przypadkach wątpliwych diagnostycznie lub przy podejrzeniu infekcji

W przypadku podejrzenia martwicy kości należy skierować się do ortopedy lub reumatologa. Ci specjaliści przeprowadzą odpowiednią diagnostykę i zaplanują leczenie. W przypadku martwicy kości szczęki właściwym specjalistą będzie chirurg szczękowo-twarzowy, który ma doświadczenie w leczeniu tego specyficznego typu martwicy.

Metody leczenia martwicy kości

Leczenie martwicy kości zależy od stadium zaawansowania choroby, lokalizacji zmian oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Celem terapii jest zatrzymanie postępu choroby, złagodzenie bólu i przywrócenie funkcji zajętej części ciała.

Leczenie zachowawcze

W początkowych stadiach choroby stosuje się:

• Odciążenie zajętej kończyny (kule, balkoniki, ograniczenie aktywności fizycznej)
• Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, które zmniejszają dolegliwości i stan zapalny
• Fizjoterapię dla utrzymania zakresu ruchu i wzmocnienia okolicznych mięśni
• Leki rozszerzające naczynia krwionośne, poprawiające ukrwienie tkanki kostnej
• Bisfosfoniany (leki hamujące resorpcję kości), które mogą spowolnić postęp choroby
• Leki przeciwzakrzepowe, zapobiegające dalszym zaburzeniom ukrwienia
• Terapię hiperbaryczną (w wybranych przypadkach), zwiększającą natlenienie tkanek

Leczenie operacyjne

W zaawansowanych stadiach lub przy nieskuteczności leczenia zachowawczego konieczne może być leczenie chirurgiczne:

• Odwierty dekompresyjne – wykonanie otworów w kości w celu zmniejszenia ciśnienia wewnątrzkostnego i poprawy ukrwienia, często z wprowadzeniem przeszczepów kostnych
• Przeszczepy kostne – zastąpienie martwej tkanki kostnej zdrową kością, co stymuluje regenerację i wzmacnia osłabioną strukturę
• Osteotomia – zmiana kąta obciążenia stawu poprzez przecięcie i repozycję kości, co przenosi obciążenie na zdrowe obszary
• Endoprotezoplastyka – całkowita wymiana stawu na sztuczny (najczęściej w przypadku martwicy głowy kości udowej lub martwicy kolana), stosowana w zaawansowanych przypadkach

Ważne: Im wcześniej zostanie rozpoczęte leczenie, tym większa szansa na zachowanie naturalnego stawu i uniknięcie endoprotezy. Nie ignoruj utrzymujących się bólów stawów, szczególnie jeśli należysz do grupy zwiększonego ryzyka.

Profilaktyka i rokowania

Martwica kości to poważny problem zdrowotny, który nieleczony prowadzi do postępującej destrukcji stawu i znacznego upośledzenia funkcji. Wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie może znacząco poprawić rokowanie i jakość życia pacjenta.

Działania profilaktyczne obejmują:

• Unikanie nadmiernego spożycia alkoholu, które jest jednym z głównych czynników ryzyka
• Kontrolowanie przyjmowania kortykosteroidów (stosowanie najniższych skutecznych dawek przez możliwie najkrótszy czas) pod ścisłym nadzorem lekarza
• Regularne monitorowanie stanu zdrowia u osób z czynnikami ryzyka, szczególnie przy chorobach autoimmunologicznych
• Odpowiednie leczenie chorób zwiększających ryzyko martwicy kości, takich jak hiperlipidemia czy choroby zakrzepowe
• Dbanie o prawidłowe ukrwienie kości poprzez umiarkowaną, regularną aktywność fizyczną dostosowaną do możliwości

Martwica kości nie jest chorobą nowotworową, jak czasem mylnie się uważa. Nie jest też bezpośrednio zagrażająca życiu, jednak znacząco wpływa na jego jakość, prowadząc do chronicznego bólu i niepełnosprawności. Przy wczesnym rozpoznaniu i właściwym leczeniu, szczególnie w początkowych stadiach, możliwe jest zahamowanie postępu choroby i zachowanie funkcji zajętej części ciała.

Osoby z objawami sugerującymi martwicę kości powinny niezwłocznie skonsultować się z lekarzem, gdyż szybka diagnoza i wdrożenie odpowiedniego leczenia są kluczowe dla pomyślnego rokowania. Nie należy bagatelizować utrzymujących się bólów stawów, szczególnie jeśli występują czynniki ryzyka lub objawy nasilają się mimo odpoczynku.